In Rustenburg Herald se “kos/kookrubriek” het ons al met baie vorms van eet, proe of smul geëksperimenteer. In die afgelope winterseisoen was konfyt en jellies kook meer as een keer aan die beurt. In hierdie uitgawe – dalk vir die laaste keer hierdie winter – maak ons ingelegte kwepers en ons was verstom omdat daar soveel mense is wat blykbaar nie dié heerlike lekkerny ken nie, hoewel die sogenaamde “kweperlat” glad nie onbekend by die meeste mense of kinders is nie. Mense wat al lank in die gebottelde vrugtebedryf is, sal jou vinnig sê dat kwepers ‘n heerlike lekkerny en dat dit veral heerlik is wanneer dit ingelê word of wanneer jy dit gebruik vir jellie kook. 

Die kuns van konfytkook soos ons oumas en die generasies voor hulle nog gedoen het, is so stadig maar seker besig om uit te sterf namate die wêreld besig is om ‘n “vol-outomatiese kitsplek” te word. Tog is daar steeds baie geesdriftige tuiskokers wat probeer om die kultuur van tuisgemaakte konfyt, ingelegte vrugte, jellies, blatjang en soortgelyke lekkernye vir die nageslag te bewaar – gaan loer maar gerus by enige tuismark of straatkafee in jou omgewing en jy sal sien dat mense aanhou om dié lekkernye te maak omdat daar na jare steeds ‘n aanvraag daarvoor is en omdat dit nou maar ‘n feit is dat g’n gekoopte konfyt by ‘n flessie tuisgemaakte konfyt kan kers vashou nie. Waldie Volschenk van ons redaksie het oor die afgelope paar jaar bekend geword as iemand met ‘n passie vir tuisgemaakte konfyt, jellies, blatjang of selfs ingemaakte vrugte. “Ek was onlangs baie gelukkig om ‘n egte makataan by iemand te kry – dan maak ‘n mens net twee dinge – die immergewilde makataanstukke en makataan-fynkonfyt – ‘n ewelekker konfyt wat minder bekend is en van die kern of binneste gedeelte van die makataan gemaak word. 

As die middagsonnetjie begin “flou” word en die skaduwees lê sommer vroegdag al halfmas, weet ons die winter is op pad en die sitrusseisoen is op hande. Ons hoef hier sekerlik nie uit te brei oor al die wonderlik konfyte wat ‘n mens van lemoene, suurlemoene, naartjies en kumkwart kan maak nie. Dit is egter belangrik om die regte variëteit te kies anders kan jou stroop te taai of jou skil te dik raak, om dit nou so te stel… Ons hier by “Raak die ‘klits’ kwyt” was gelukkig om ‘n sakkie vol vars Nova-naartjies (en baie raad) by die bekende Elma Kok te kry en het besluit om ingelegte naartjies in stroop te probeer. Soos ons vroeër al genoem het, het konfyt-, marmelade-, jellieen stroopkokers elkeen maar sy eie metodes en geheime. Toegerus met ‘n goeie dosis “agtergrond” deur Elma, het ons die volgende gedoen.

Skuins aan die anderkant van die Magliesberge in die Derby-omgewing lê die plaas “Koperfontein” van oom Andries en tant Miem Esterhuizen. Hier het die legendariese oom Apie van Staden oor jare heen tonne vol geelperskes tot mampoer gestook en uiteindelik minstens drie keer die mampoerkoning van Suid-Afrika geword. En soos dit moet, gaan die tradisie voort. Een van wyle oom Apie se 12 kinders, tant Miem, is vandag in eie reg ‘n “mampoer-koningin” en is een van slegs twee, drie vroue in Suid-Afrika wat ten volle geslisensieerd en gekwalifiseerd is om topgehalte mampoer te stook.

Maar nee, tant Miem stook nie net mampoer nie, sy maak ook topgehalte konfyt en ingelegte vrugte. Besef u dat hierdie ewe-legendariese vrou op 76-jarige ouderdom tussen 20 November en 20 Desember (2012) nie minder nie as 2 000 botteltjies konfyt en ingelegte vrugte gekook het? Ons het die afgelope vakansie self die voorreg gehad om by tant Miem en oom Andries in te loer terwyl sy besig was om te kook en in te lê. Sy kook vandees-week vir ons perske-konfyt en rond dit af met ‘ n botteltjie ingelegte perskes…

In recent editions of Rustenburg Herald many readers have followed the interesting series on “Wildevrugte van die Magaliesberg” which was written by local plants and trees expert - Naas Grové. But Naas is not the only one intrigued by the offerings of nature and in particular the Magaliesberg. Joan von Maltitz - a senior member of the Volmoed branch of the Vrouelandbou-unie, has been experimenting with wild fruit for ages. Joan is in fact, very closely “associated” with the Magaliesberg - Joan was literally raised in the foothills of the Magaliesberg where her family has owned land since the early nineteen fifties. Even today in her early eighties, Joan lives on her own land right next to the Bartlett family’s (Joan’s maiden name) land in the pristine Buffelspoort Valley just some 35 kilometres from Rustenburg.
“There are many indigenous edible fruit plants found in the Magaliesberg mountains. I have been intrigued by them and over the years tried to make edible products from them.

Daar is geen plaasvervanger vir ondervinding nie - dit sal enigiemand jou sê! Daar is seker maar min terreine waar hierdie waarheid só van toepassing is as in die kookkuns, bakkuns as jy dan wil of wanneer jy moet leer om konfyt te maak of vrugte in te lê. Daarom dat Estara Gastehuis neffens Kroondal vir ouma Dina Haywood nadergetrek het toe dit onlangs tyd was om bottels en bottels se koejawels in te lê.
Mirandie Haywood van Estara Gastehuis is die derde-generasie nageslag wat vanjaar die voorreg gehad het om eerstehands by Ouma Dina in die geheime van vrugte inlê onderrig te word. Vir Ester - (Mirandie se moeder) is die leersessie in talle opsigte kosbaar en as’t ware “soete vrugte” omdat “ons so nie net bottels vol “kultuur” vir ‘n goeie dag bêre nie, maar omdat ons die tradisieryke kosbuisgeheime van ons moeders en oumas aan ons kinders kan oordra. Dit laat haar onwillekeurig dink aan haar eie ma (wyle Anna Swanepoel) by wie sy feitlik maar alles geleer het wat sy vandag weet. Maar ja, genoeg van heimweë en verlange, nou is dit tyd vir vrugte inlê - Ouma Dina maak dit so: (Onthou - alle ingelegte vrugtes word maar op dieselfde manier gemaak - so hou die wyshede byderhand vir wanneer jou boompie eendag vrugte dra...)Drie tot vyf kg koejawels/perskes/kwepers, of watter vrugte jy ook al gebruik. (Hierdie is slegs ‘n riglyn, jy kan meer of minder vrugte ook gebruik). Spoel die vrugte in skoon water af. Skil alles af, maak seker daar is nie swart merkies of bytplekke nie en laat dit in ‘n skoon bak water met ‘n klein bietjie sout lê sodat dit nie swart word nie. (Maak seker dit is ‘n ligte oplossing soutwater!)
Gebruik vrugte wat ewe ryp is. As sommige vrugte heeltemal ryp is en ander groenerig, sal die eindproduk nie reg wees nie. Sommige stukkies gaan te sag wees en ander weer te hard of te ferm. Sny die vrugte in skyfies of halwes - nes jy verkies. Maak seker die stukkies is omtrent ewe dik gesny, of as dit halwes is - amper ewe groot dele.

The are many advantages to living on a farm/smallholding or wherever you could cultivate your own fruit. In Rita Schubert’s case (and her hubby Harry) the renowned Overvaal Protea and Fruit farm in the pristine Buffelspoort Valley is only a few miles up the road from where the Schuberts live. Rita and Joan van Maltitz and quite few ladies from the Woman’s Agricultural Association (Vrouelandbou-unie) became experts in the preparation of jam, sherry, syrup and the like over the years. So, for this wonderful cherry jam and Rumtopf (a very smooth and tasty sherry) Rita drove over to Santie de Wet of Overvaal and got herself a few kg’s of bright, ripe cherries which is cultivated in great quantities for the SA export market at Overvaal. For her turn at “Raak die ‘klits’ kwyt” Rita decided on Cherry jam which is cooked in a special way and a similarly tasty “Rumtopf” - a delicate sherry or even “port” made from the same cherries but without the same “kick” as ordinary liqueurs.

Vandeesweek se uitgawe van Rustenburg Herald, benewens die feit dat dit die laaste van 2012 is, is ook ietwat geskiedkundig in die sin dat ons afskeid neem van die legendariese tant Ans van Zyl, iemand wat sonder twyfel diep spore in Rustenburg getrap het – om nie eens te praat van die mense op wie sy oor baie jare heen ‘n groot indruk gemaak het nie.
In hierdie laaste “kook” met Ans van Zyl, wil ons nie afskeidstrane stort nie – ons laat dit liefs vir ons Toeka (Uit Toeka se Dae elders in hierdie uitgawe) waar ons meer “formeel” van hierdie ystervrou van Rustenburg afskeid neem.

AGRI-PULSE – BRITS - In haar spens kreun die rakke onder ‘n groot versameling konfyte en ‘n verskeidenheid ander ingelegde delikatesse. Elsie van Staden, ‘n jarelange inwoner van Brits is waarlik ‘n goeroe as dit by alles wat gebottel en gebêre is, kom. Van haar appelliefie-, uie-, marmalade-, makataan- en rissiekonfyt tot by spekboom-blatjang (om net ‘n paar te noem), is sy die konfyt-koningin van Brits.
Die allerheerlikste geure borrel by haar haar kombuis uit terwyl sy die bloedrooi rissies deur haar “outydse” meuletjie maal ter voorbereiding van haar unieke rissie met sjokolade en whisky-konfyt.
AgriPulse het het by Elsie-hulle gaan inloer om eerstehands te ervaar hoe die interessante konfyt gemaak word. “Konfytkook was nog altyd vir my ‘n stokperdjie, maar die afgelope 15 jaar het dit hand uitgeruk en ek en my man, Johan, is nou met ons aftrede besiger as ooit,” sê sy. “Ek maak al die tradisionele konfyte, maar dit gee my ongekende vreugde om met kombinasies en bestanddele te eksperimenteer. Die gedagte aan whisky en rissies het my verbeelding geprikkel en saam met ‘n paar ander bestanddele soos die sjokolade, gemaalde groenappel en groenrissies (green pepper) was dié resep vervolmaak.

In die artikel oor Turksvye hiernaas vertel ons vir jou allerlei interessante dinge oor die Wes-Transvaal se “Doringrosie” wat vir dekades lank al ‘n gewilde lekkerny is – amper net so tradisioneel soos waatlemoen of spanspek maar met baie meer “onderhoud” voor die tyd.
Ons het al gewonder of baie mense turksvykonfyt maak – dit is nie sommer ‘n konfyt wat jy op enigmand se spensrakke sal aantref nie. Een van die redes is die moeilike skoonmaakproses van ‘n groot klomp turksvye en die ander is die taamlike swak “opbrengs” – jy het baie turksvye nodig om sommer net ‘n paar klein botteltjies vol konfyt te maak, maar boeta – is dit wonderlik-lekker! Ons weet dat sommige mense nie vreeslik dol sal wees oor die pitjies in die konfyt is nie, maar om dit te verwyder sou jou met selfs nog ‘n armer opbrengs gelaat het. Ons sal jok om nie te sê dat hierdie turksvykonfyt seker een van die lekkerste konfyt is wat ons in ‘n lang tyd gekook het nie – dit herinner ‘n mens nogal aan die geliefde makataan…